ارزیابی آلودگی و تغییرات مکانی روی، مس و نیکل در خاک‌های مناطق خشک مسیر زابل- زاهدان

سابقه و هدف: فلزات سنگین یکی از مهمترین آلاینده‌های خاک می‌باشند. افزایش مقدار آن‌ها با توجه به پایداری آن‌ها در محیط زیست منجر به توجه محققان در دهه‌های اخیر شده است. از طرفی آلودگی خاک‌ها توسط فلزات سنگین که از خودروها تولید می‌شوند نیز یک مسئله زیست محیطی جدی می‌باشد. با توجه به اهمیت آلودگی خاک، بررسی امکان آلودگی خاک توسط خودروها گوناگون ضرورت پیدا می‌کند. ویژگی‌های توزیع مکانی آلودگی در خاک‌های آلوده عامل مهمی جهت شناسایی نقاط آلوده و برطرف کردن آن می‌باشد. این تحقیق با هدف بررسی توزیع مکانی فلزات سنگین روی، مس و نیکل در خاک‌های کنار جاده‌ای مسیر زابل – زاهدان انجام گرفت. مواد و روش‌ها: با استفاده از روش نمونه‌برداری سیستماتیک منظم 252 نمونه خاک از عمق صفر تا 20 سانتی‌متر جمع‌آوری گردید. ویژگی‌های مختلف خاک شامل غلظت کل فلزات روی، مس و نیکل، پ‌هاش، هدایت الکتریکی خاک، کربن آلی، کربنات کلسیم معادل و بافت خاک اندازه‌گیری شد. فاکتور غنی‌شدگی و شاخص زمین انباشتگی برای تعیین وضعیت و روند آلودگی خاک این منطقه استفاده شد. نقشه پهنه‌بندی غلظت مس و روی با استفاده از روش کریجینگ معمولی و مدل نمایی، و برای فلز نیکل با استفاده از روش کریجینگ معمولی و مدل گوسی تهیه شد. دقت روش ها با استفاده از خطای قدر مطلق میانگین و مجذور میانگین مربعات خطا مقایسه شد و روشی که دارای بالاترین مقدار دقت بود برای تهیه نقشه فلزات سنگین خاک مورد استفاده قرار گرفت. یافته‌ها: با افزایش فاصله از جاده غلظت فلزات سنگین کاهش یافت. برای تهیه نقشه نیکل مدل گوسی، و برای روی و مس مدل نمایی دارای بالاترین دقت بود. میانگین غلظت روی، مس و نیکل در فاصله صفر، 50 و 100 متری به ترتیب برابر با 33/54، 75/52، 56/51، 67/9، 40/9، 03/9 و 26/10، 02/10، 76/9 میلی گرم بر کیلوگرم بود. مقادیر روی، مس و نیکل در خاک‌های کنار جاده ای در منطقه مورد مطالعه کمتر از حد مجاز سازمان جهانی بهداشت (WHO)1بود. نتایج این مطالعه نشان داد رابطه بین روی، مس و نیکل یک رابطه مثبت و معنی‌دار است. در واقع وجود همبستگی بین فلزات مختلف نشان‌دهنده منبع مشترک آنها است. نتیجه‌گیری: نتایج توزیع مکانی فلزات نشان داد که این خاک‌ها نسبت به مس، روی و نیکل غیرآلوده می‌باشند. غلظت و پراکنش این عناصر در منطقه دارای منشا زمین شناسی و انسانی می‌باشند. عناصر مس، روی و نیکل به‌طور طبیعی در خاک وجود دارند اما فعالیت‌های انسانی مانند فعالیت‌های کشاورزی و احتراق سوخت‌های فسیلی سبب تجمع بیشتر این فلزات در قسمت‌هایی از منطقه مورد مطالعه شده است.